Ayçiçeği dünyada en önemli yağ bitkilerinden biri olup, ülkemizde ise Trakya bölgesinde ekim nöbetinin temel bitkisi olması, tüketicilerin en fazla ayçiçeği yağını tercih etmesi, geniş adaptasyon kabiliyetine sahip ve mekanizasyona çok uygun olması vb. nedenlerden dolayı en önemli yağ bitkisidir.
Derin ve kazık kök sistemine sahip olduğundan, ayçiçeğinin kuraklık, tuzluluk ve yaşlılık gibi problemleri olan topraklardaki üretim performansı diğer bitkilerden daha iyidir. Ancak her türlü toprakta yetişmesine rağmen, iyi drenajlı, su tutma kapasitesi yüksek, milli tınlıdan killi tınlıya kadar değişik bünyeye sahip toprakları daha fazla sever. Ancak topraktan fazlaca kalsiyum kaldırması nedeniyle orta miktarda kirece sahip, pH değeri (6-7.2) çok yüksek olmayan topraklar ayçiçeği tarımı için çok uygundur. Ancak toprak pH’ı (asitlik-bazik oranı), bitkiler için ve uygulanacak gübre miktarı için son derece önemli olup, nötr olmayan topraklarda gübrelemeyle verilecek besin maddelerinin alımı önemli ölçüde engellenir.
Toprak tuzluluğu açısından ayçiçeği orta toleranslı durumdadır. Ayçiçeğinin tuzluluğa dayanımı arpa, şeker pancarı ve pamuktan sonra gelmekte olup, durumu buğday, çeltik ve mısırdan nispeten daha iyi seviyededir. Tuzlu topraklar, nemi fazla miktarda tuttukları için, genelde soğuk topraklar olup, bu tür topraklarda çimlenme ve çıkış problemleri fazla miktarda görülebilmektedir. Bu tür topraklarda yapılan ayçiçeği tarımında, tuzluluğun zararını azaltmak için, ilave potasyum gübrelemesi yapılmalıdır.
Topraktaki kireç miktarının fazlalığı ayçiçeği tarımını olumsuz etkileyen bir diğer sorun olup, bu tür topraklarda genelde pH yüksek olup, özellikle fosfor, demir ve çinko gibi önemli elementlerin alımını engellemektedir. Toprakta genelde kalsiyum karbonat veya dolomit şeklinde bulunan kireç fazlalığı, sulama suyunun da aşırı kireçli olmasıyla da bitkilere olumsuz etkilerde bulunabilir. Bu tür koşullarda yapılacak ayçiçeği tarımında, ilave fosforlu gübrelemenin yanında, pH normal düzeyde, ama kireci fazla olan topraklarda DAP (% 46, Di amonyum fosfat) ve bunu içeren kompoze gübreler, düşük pH değerine sahip topraklarda ise alınabilirlik düzeyi daha yüksek olan triple süper fosfat gübresi tercih edilmelidir.
Gerek ayçiçeğinde, gerekse diğer bitkilerde gübreleme miktarını ve verimi belirleyen en önemli faktör topraktaki mikroorganizmalar tarafından parçalanarak ortaya çıkan ve humus olarak adlandırılan topraktaki organik madde miktarıdır. Toprak verimliliğine, kolay ısınmasına ve havalanmasına etkisi, toprağın su tutma kapasitesinin arttırması vb. bir çok faydası olan humusun miktarını arttırmak için, ayçiçeği hasadından sonra saplarının kıyılarak toprağa karıştırılması, kesinlikle yakılmaması, hatta topraktaki mikroorganizma faaliyetini arttırmak ve kolayca parçalanması için, ilave 5-6 kg/da amonyum nitrat (CAN) veya 4-5 kg % 33 AN azotlu gübresi serpildikten sonra toprak karıştırılmalıdır.
Tüm yeşil bitkiler gibi, ayçiçeği de büyüme için en az 16 elemente ihtiyaç duyar. Bunlardan oksijen, hidrojen ve karbon gibi elementleri su ve havadan alır. Azot, fosfor ve potasyum herhangi bir iklim bölgesindeki topraklarda eksikliği bulunabilir. Özellikle potasyum, kalsiyum ve magnezyum yüksek yağışlı bölgelerde eksikliği görülebilir. Bunun yanında iz elementlerden demir, manganez, çinko, bakır, molibden, bor ve klor eksikliği fazla olmamakla birlikte birçok toprakta görülebilir.
Ayçiçeğinde verim ve kalitede önemli rol oynayan üç ana bitki besin maddesinin yanında, özellikle kalitenin oluşmasında kalsiyum, magnezyum ve mikro besin maddelerinden bor da önemli oranda etkide bulunmaktadır. Ayçiçeği de diğer bitkiler gibi, besin maddelerini toprakta kılcal kökleri vasıtasıyla suda eriyik halde almakta olup, ayçiçeğinde gerek ana, gerekse yan kökler çiçeklenme döneminde maksimum seviyeye ulaşmaktadır (120-140 cm). Ancak besin maddesi alımında önemli rol oynayan köklerin büyük çoğunluğu, 15-70 cm toprak derinliğinde yayılmaktadır.
Ayçiçeğinde arzulanan verim ve kalitede bir ürün almak için, her 100 kg tane ürünüyle genelde topraktan 1.9-2.0 kg azot (N), 1.5-1.6 kg fosfor (P2O5), 2.3-2.4 kg potasyum (K2O), 0.3 kg civarında magnezyum ve kalsiyum (Ca) kaldırmaktadır. Bu miktarlardan ve yapılan araştırmalardan anlaşıldığı üzere, ayçiçeğinin topraktan en fazla miktarda potasyum kaldırdığı ve bu elementin büyük çoğunluğunun sapta, kalan kısmının tanenin oluşumunda kullanıldığını ortaya koymuştur. Yine yapılan araştırmalarda, ayçiçeği tarafından topraktan alınan azotun büyük çoğunluğu tabla teşekkülüne kadar olmak üzere, çiçeklenmeye kadar olan dönemde kullanıldığı, ihtiyaç duyulan fosforun ise, tabla teşekkülüne kadar ancak yarısı, kalan yarısı çiçeklenme ve olgunlaşma arasında tüketildiği, alınan potasyumunda yaklaşık yarısının çiçeklenmeye kadar, kalan büyük çoğunluğun da tane doldurma periyodu sonuna kullanıldığı tespit edilmiştir.
Ülkemizde yapılan araştırmalarda, ayçiçeğinde 200-250 kg verim almak için, 7-8 kg. saf azot (N), 5-6 kg/da civarında fosfor ve potasyum gübrelemesinin uygulanması gerektiği belirlenmiştir. Ancak sulu koşullarda, ekim sıklığıyla birlikte Çizelge 1’de önerilen miktarların % 15-20 daha fazlası uygulanmalıdır. Yine kumlu topraklarda, verilen besin maddesinin kısa zamanda yarayışsız hale gelmesi ve kolayca yıkanması nedeniyle, atılacak gübre miktarını biraz artırmak gerekir. Ancak toprak analizi yaptırılıp, tarlanın besin maddesi içeriği belirtildikten sonra gübre uygulamak daha doğrudur.
Çizelge 1: Toprakta mevcut miktara göre, tavsiye edilen gübre miktarları
|
cinsi |
Kuru şartlarda tavsiye edilen miktar (kg/da) |
|
Ekimle birlikte veya ekim öncesi serpilerek |
15-15-15 |
40-45 |
20-20-0 |
25-30 |
|
DAP (18-46-0) |
13-14 |
|
Çapalamada (Bitkiler 25-30 cm olduğunda) |
Amonyum Sülfat (% 21 N) |
15-20 |
CAN (%26 N) |
13-15 |
|
Amonyum Nitrat (% 33 N) |
11-12 |
|
Üre (% 46 N) |
8-9 |
Genelde Türkiye topraklarının potasyumca zengin olması nedeniyle, bu besin maddesini içeren gübre tavsiye edilmez. Eğer toprakta yeterli potasyum yoksa ve toprak tahlil sonucu bu besin maddesinin eksikliği belirtiliyorsa, ayçiçeği topraktan fazla miktarda potasyum kaldırdığından, potasyum içeren kompoze gübreler ekimde veya öncesinde verilmelidir. Kompoze gübrelerin üzerindeki üç rakam sırasıyla N-P-K yani Azot - Fosfor - Potasyum besin maddelerinin içerdiği yüzde oranlarını göstermektedir. Tarlaya atılan gübrelerin saf madde olarak miktarı önemli olup, gübre alırken içerdiği saf maddenin fiyatına göre karşılaştırma yaparak, kg saf besin maddesi daha ucuz olan gübre tercih edilmelidir.
Yapılan bazı araştırmalar özellikle kurak koşullarda azotlu gübrelemenin iki defa uygulanmasının verime bir katkısı olmadığını göstermektedir. Ancak verimli topraklarda, yağışlı sezonlarda ve sulama yapılacaksa, azotlu gübrenin ekim ve çapalama zamanı olarak ikiye bölünerek üst gübre olarak çapalamadan önce uygulanması, verimi arttıran çok önemli bir uygulamadır. Fosforlu gübreler toprakta fazla hareketli olmadıkları ve genelde toprakta 5-6 cm derinlikte bulunduklarından ekimle birlikte mibzerle tohumun 5 cm yanlarına verilmeli, gübre olarak da 25-30 kg/da kompoze 20-20-0 tercih edilmelidir. Ancak gübreleme, gübre deposu olmayan pnömatik mibzerlerle yapılan ekimde, tohum yatağı hazırlama işlemi yapılmadan önce toprağa serpme ve ardından tarlanın işlenip karıştırılması şeklinde de yapılabilir.
Mikro elementler açısından ayçiçeğinde en fazla topraktan kaldırılan elementler sırasıyla demir, mangan, bor ve bakırdır. Bunların eksikliği görülen tarlalarda, bu iz besin maddelerini yeter miktarda ve yapıştırıcı sıvı içeren, ruhsatlı yaprak gübreleri kullanmak mutlak gereklidir. Yaprak gübrelemesi bitkiler 50-60 cm boyda iken sabah erken saatlerde veya akşam uygulanmalıdır.
ÜRÜNÜNÜZ BOL VE BEREKETLİ OLSUN…